Elektronik Hobbysta

Główna O nas Kontakt Projekty Timer NE555 ST6 Realizer Historia Linki

   

PROJEKTY ZAGRANICZNE

Generatory - Wstęp   Generatory LC   Generatory kwarcowe Generatory RC

Materiały udostępnione przez  ERES - Elektronika Elementy Schemat

 

Generatory - generatory LC


W drugiej części artykułu o generatorach zajmiemy się generatorami LC. Generatory sinusoidalne LC są zbudowane ze wzmacniacza odwracającego fazę objętego pętlą sprzężenia zwrotnego zawierającego obwód rezonansowy LC, którego zadaniem jest przesunięcie fazy o dalsze 180° (czyli w sumie o 360°, a więc sprzężenie jest dodatnie) tylko dla wybranej częstotliwości, określonej parametrami tego obwodu. Spełnienie warunku fazy i amplitudy można osiągnąć przez odpowiedni podział reaktancji obwodu LC lub za pomocą sprzężenia transformatorowego. Ze względu na rozwiązanie umożliwiające spełnienie warunku fazy i amplitudy rozróżnia się następujące podstawowe układy generatorów LC:
Schematy blokowe podstawowych układów generatorów LC
Na rysunku powyżej przedstawione są schematy blokowe podstawowych układów generatorów LC. Na rysunku a jest schemat generatora z dzieloną indukcyjnością - układ Hartleya. Na rysunku b jest schemat generatora z dzieloną pojemnością - układ Colpittsa. Na rysunku c jest schemat generatora ze sprzężeniem transformatorowym - układ Meissnera - strojony w obwodzie wyjściowym, a na rysunku d - strojony w obwodzie wejściowym.

Generatory LC są stosowane do generowania przebiegów o częstości większej od kilkudziesięciu kiloherców. Przy mniejszych częstotliwości wymagana bowiem zbyt duża wartość indukcyjności L obwodu rezonansowego. Trudno wówczas uzyskać dużą dobroć obwodu, a wymiary cewek są zbyt duże.

Na poniższym rysunku jest pokazany generator Hartleya w konfiguracji WE.
Podstawowy układ generatora Hartleya z zasilaniem równoległym (konfiguracja WE)
Generator ten jest zbudowany z jednostopniowego wzmacniacza pracującego w konfiguracji WE z pętlą sprzężenia zwrotnego zawierającą obwód rezonansowy L, C1, w którym indukcyjność L jest podzielona na dwie części L1 i L2 (stąd jego nazwa - generator z dzieloną indukcyjnością), ze środkowym odczepem (wspólnym dla L1 i L2) dołączonym do masy. Obwód taki przy częstotliwości rezonansowej:
częstotliwość rezonansowa
przesuwa w węźle A fazę napięcia wyjściowego wzmacniacza o 180°, zapewniając tym samym spełnienie warunku fazy, gdyż przesunięcie fazy w samym wzmacniaczu wynosi również 180°. Wartość sygnału sprzężenia zwrotnego pobieranego z indukcyjności L1 zależy od współczynnika podziału indukcyjności L (stosunku L1/L2) i musi być dobrana tak, aby przy danym wzmocnieniu wzmacniacza był spełniony warunek amplitudy. Kondensator C2 o dużej pojemności blokuje przepływ składowej stałej prądu kolektora przez obwód rezonansowy (stąd określenie układ z zasilaniem równoległym), natomiast sygnał sprzężenia zwrotnego do bazy tranzystora jest dostarczany przez C3. Rezystory R1, R2 i RE stanowią obwód polaryzacji ustalający punkt pracy tranzystora, przy czym kondensator CE zwiera rezystor RE dla przebiegów zmiennych. Dławik w.cz. przepuszcza składową stałą prądu, lecz blokuje przedostawanie się sygnału zmiennego z wyjścia generatora do obwodu zasilania (zwieranie sygnału przez obwód zasilania).

Na rysunku poniżej jest przedstawiony przykład innego generatora, w którym obwód rezonansowy LC1 jest włączony bezpośrednio w obwód kolektora tranzystora T1 pracującego w konfiguracji WB.
Podstawowy układ generatora Hartleya zasilaniem szeregowym - konfiguracja WB
Układ taki jest nazywany układem z zasilaniem szeregowym, gdyż przez obwód rezonansowy przepływa również składowa stała prądu kolektora. W tym układzie sygnał sprzężenia zwrotnego, pobierany z części L1 indukcyjności L i podawany przez kondensator C2 na emiter tranzystora, nie jest przesunięty w fazie względem napięcia wyjściowego. Ponieważ wzmacniacz w konfiguracji WB również nie przesuwa fazy sprzężenie zwrotne jest dodatnie. Jeżeli jest spełniony równocześnie warunek amplitudy (odpowiedni podział indukcyjności L), to układ generuje na wyjściu sygnał sinusoidalny o częstotliwości równej częstotliwości rezonansowej obwodu LC1. Kondensator CB zwiera do masy bazę tranzystora T1 dla sygnałów zmiennych. Pozostałe elementy układu pełnią identyczne funkcje jak w generatorze Hartleya w konfiguracji WE.

Przestrajanie generatorów Hartleya, czyli zmiana częstotliwości generowanego sygnału, może być realizowana przez zmianę indukcyjności L lub pojemności C1 (ten sposób jest zwykle stosowany). Dla zapewnienia dużej stałości częstotliwości generowanego sygnału niezależnej od zmiany temperatury, napięcia zasilającego itp., należy stosować obwód rezonansowy o dużej dobroci Q.

Na poniższym schemacie* przedstawiono popularną konfigurację generatora Hartleya, wykonaną z użyciem bipolarnego tranzystora n-p-n.
Podstawowy układ generatora Hartleya zasilaniem szeregowym - konfiguracja WB
Obwód rezonansowy tego generatora jest przestrajany za pomocą kondensatora zmiennego. Sygnał wyjściowy otrzymywany jest w wyniku magnetycznego sprzężenia kilku zwojów drutu z cewką obwodu rezonansowego. Jest to pewien rodzaj transformatora obniżającego napięcie.

Na rysunku poniżej przedstawione są generatory Colpittsa. Na rysunku a jest przedstawiony generator Colpittsa z zasilaniem równoległym (konfiguracja WE), a na rysunku b - z zasilaniem szeregowym (konfiguracja WB).
Podstawowe układy generatora Colpittsa
Generatory te są bardzo podobne do układów generatorów Hartleya. Różnią się zastosowaniem dzielonej na dwie części pojemności (C1, C2) obwodu rezonansowego, zamiast dzielonej indukcyjności. Dlatego generatory w układzie Colpittsa są nazywane również generatorami z dzieloną pojemnością.

W układzie z rysunku a sygnał sprzężenia zwrotnego z kondensatora C1 (węzeł A), przesunięty w fazie o 180° względem sygnału wyjściowego, jest przez kondensator C4 podawany zwrotnie na bazę tranzystora pracującego w układzie wzmacniacza o konfiguracji WE. Natomiast w układzie z rysunku b sygnał sprzężenia zwrotnego (węzeł B), zgodny w fazie z sygnałem wyjściowym, jest podawany na emiter tranzystora pracującego w konfiguracji WB (kondensator CB zwiera bazę do masy dla sygnałów zmiennych). W obydwu układach warunek fazy jest spełniony dla częstotliwości rezonansowej obwodu LC:
częstotliwość rezonansowa
gdzie:
natomiast warunek amplitudy zależy od stosunku pojemności obwodu rezonansowego C1/C2. Rezystory R1, R2 i RE są elementami obwodu polaryzacji stałoprądowej tranzystora, ustalającymi jego spoczynkowy punkt pracy. Częstotliwość generowanego przebiegu sinusoidalnego może być zmieniana przez zmianę wartości indukcyjności L lub jednoczesną zmianę pojemności C1 i C2, przy zachowaniu ich stałego stosunku.

Na poniższym schemacie** przedstawiono popularną konfigurację generatora Colpittsa, z równoległym obwodem rezonansowym na wejściu wzmacniacza i z sygnałem dodatniego sprzężenia zwrotnego pobieranym z jego wyjścia.
Podstawowy układ generatora Hartleya zasilaniem szeregowym - konfiguracja WB
Poziom zniekształceń generatora, według danych źródłowych, jest mniejszy niż - 60dB. Sygnał wyjściowy otrzymywany jest w wyniku magnetycznego sprzężenia kilku zwojów drutu z cewką obwodu rezonansowego. Jest to pewien rodzaj transformatora obniżającego napięcie.

Na poniższym rysunku przedstawione są generatory Meissnera strojone w kolektorze. Na rysunku a mamy generator z zasilaniem szeregowym, a na rysunku b - z zasilaniem równoległym.
Generatory Meissnera strojone w kolektorze
W generatorze Meissnera dodatnie sprzężenia zwrotne, konieczne dla podtrzymania procesu generacji, uzyskuje się przez sprzężenie transformatorowe obwodu kolektora i bazy tranzystora pracującego w układzie selektywnego wzmacniacza rezonansowego LC. Kondensator C o zmiennej pojemności, umożliwiający przestrajanie obwodu rezonansowego ustalającego częstotliwość drgań, może być włączony w obwodzie kolektora (generator strojony na wyjściu). Aby był spełniony warunek fazy w przypadku tranzystora pracującego w konfiguracji WE, przesunięcie fazowe sygnału w pętli sprzężenia zwrotnego musi wynosić 180°. Takie przesunięcie uzyskuje się przez nawinięcie uzwojeń transformatora w przeciwnych kierunkach lub przez odwrócenie końcówek uzwojenia, np. pierwotnego względem wtórnego. Istnieje wiele wariantów układowych generatora Meissnera różniących się umieszczeniem i sposobem zasilania (szeregowe, równoległe) obwodu rezonansowego oraz konfiguracją pracy elementu czynnego. W obydwu układach przedstawionych powyżej tranzystor pracuje w konfiguracji WE. Rezystory R1, R2 i RE ustalają jego spoczynkowy punkt pracy. Spełnienie warunku amplitudy zależy od stosunku indukcyjności L2/L1 transformatora sprzęgającego. Częstotliwość generowanego przebiegu jest bliska częstotliwości rezonansowej obwodu LC i może być zmieniana przez zmianę pojemności C.

* ** - Oba schematy pochodzą z książki: P.Horowitz, W.Hill Sztuka elektroniki. cz.1 WKŁ, Warszawa 1996